Interviews met gedreven dirigenten van kinder- en jeugdkoren.
BALK wil graag de koorzang door kinderen en jongeren stimuleren en stelt een subsidie beschikbaar voor koren die met een jeugdkoor gaan samenwerken. In de serie Tien vragen aan... vind je interessante interviews met dirigenten van jeugdkoren .
Marten van der Worp studeerde in 1983 af aan het conservatorium Zwolle en heeft sindsdien ruim 25 jaar ervaring opgedaan als dirigent bij o.a. Alles Kids uit Heerde en kinderkoor Zang en Vriendschap te Emst.
Daarnaast is hij sinds 1983 werkzaam als vakdocent muziek aan een zestal openbare basisscholen binnen de gemeente Heerde.
De afgelopen jaren heeft hij ook twee tienerkoren onder zijn hoede genomen die inmiddels flink aan de weg timmeren: het koor JONG! in Heerde en In Between in Emst. Dat hij daarnaast ook dirigent is van onderscheidende koren als The All Singers, Song and Relation, een nieuw mannenensemble Mens choir 4all, gemengd koor Zang en Vriendschap en het overdagkoor Enjoy4All, marchingband Jubal Zwolle en dat hij vele composities en arrangementen heeft geschreven voor o.a. koor- en blaasmuziek is voor dit artikel niet relevant, maar toch leuk om te weten.
1. Is het werken met kinderen/jeugd leuker dan met volwassenen?
Bij ieder koor waar ik mee mag werken is het voor mij belangrijk dat alle koorleden in eerste instantie plezier beleven in het uitoefenen van hun hobby en daarom is het voor mij een uitdaging om voor iedereen aan deze doelstelling te voldoen. Zowel bij Music4All (Heerde ) als bij Zang en Vriendschap ( Emst) werk ik met zangers en zangeressen in de leeftijd van vier tot bijna negentig jaar, en eerlijk gezegd voel ik me bij alle koren thuis.
Omdat ik dirigent ben van vier jeugdkoren luister ik vrijwel iedere dag naar populaire zenders als 3FM en aanverwante zenders. Op het moment dat er een enorme hit is die voor de kinderen echt tot de verbeelding speelt of een nummer, waar ik van denk dat het geschikt is voor één van mijn koren, ga ik er even voor zitten en zet ‘m zelf op papier.
Door deze werkwijze heb ik door de jaren heen een enorm repertoire opgebouwd dat geschikt is voor mijn jeugdige koren! Kinder- en jeugdkoren houden mij in die zin muzikaal jong en bij de actualiteit en natuurlijk is het heerlijk om met deze doelgroep te werken omdat ze over het algemeen open in het leven staan en naast heel veel andere kwaliteiten graag willen zingen en performen. Zij spiegelen zich aan de wereld waarin ze leven. Omdat kinderen zich veelal niet associëren met de traditionele vorm van het zingen in een koor worden ze er ook geen lid van.
2. Hoe en waar ontdekte je dat?
Enkele jaren na mijn studie aan het conservatorium werd ik dirigent van twee kinderkoren en werkte ik in eerste instantie op de manier zoals het mij was aangeleerd. Ik kwam er echter al snel achter dat deze werkwijze bij de meeste kinderen niet goed overkwam. De deelname aan een concours voor kinderkoren, zo'n 25 jaar geleden, heeft voor mij de doorslag gegeven dat ik mijn eigen koers moest gaan varen.
Voor dit concours moesten we een verplicht nummer zingen, één of ander vaag lied uit de oude doos (de kinderen vonden het niet echt een leuk lied maar gingen er uiteindelijk toch voor) en een vrij nummer. Ondanks de geweldige inzet van de kinderen werd het verplichte nummer door de jury negatief beoordeeld, omdat de kinderen er vooral niet goed bijstonden. Vervolgens vonden ze het vrije rockachtige nummer te frivool en werden we afgeserveerd met een leuke bijdrage aan het concours. Vanaf dat moment ben ik mijn eigen koers gaan varen en was ik helemaal klaar met concoursen voor kinderkoren.
In de loop der jaren ben ik er achter gekomen waarom kinderen graag lid van een koor worden. Zij willen bewegen op muziek, hun stem leren kennen en verkennen, solo's zingen (dit geldt niet voor alle kinderen) en vooral op een expressieve manier, door middel van mimiek en tekstbeleving een volwaardig optreden neer zetten. Kinderen hebben heel goed door wat kwaliteit van zingen is en wanneer ze ervaren dat je door middel van zang andere mensen kunt raken gaan ze er voor!
In mijn perceptie heeft ieder dorp of grote stad wel minstens één kinder- of jeugdkoor, maar dit blijkt al lang niet meer het geval te zijn. Wanneer kinderen iets niet leuk vinden gaan ze er ook niet voor en daarom zijn er waarschijnlijk veel kinderkoren en jeugdkoren verdwenen (kinderen spreken de waarheid!).
3. Wat is het grote verschil?
Het grootste verschil ligt in de leeftijd en daarom in de manier van didactisch denken. Qua taalgebruik moet je een kinderkoor anders benaderen dan een volwassen koor.
Ga de kinderen niet betuttelen, maar probeer op gelijke hoogte te komen met hun woordenschat en belevingswereld waardoor ze makkelijker te bereiken zijn. Wat discipline betreft moet je gewoon afspraken met elkaar maken waardoor er geen discussie of wantoestanden mogelijk zijn. Vooral bij mijn jeugdkoren en de oudste kindergroep van het kinderkoor wordt het meest effectief en gedisciplineerd gerepeteerd van alle koren waarmee ik werk.
De meeste methodes, liedbundels en vele commerciële uitgaven van bladen zoals Speelklaar die de afgelopen decennia zijn verschenen zijn vooral geschreven op het prestatieniveau van docenten en redelijk geschoolde amateurmusici. Het prestatieniveau van kinderen en jeugdigen ligt echter veel hoger dan hun docenten denken en of zelf aankunnen.
De lichte muziek waar de kinderen van nu mee opgroeien is zo doorspekt van syncopische ritme`s, rifjes en ad-libs dat een 'normale' basisschooldocent dit niet kan behappen. De winnaar van het programma The Voice Of Holland (Ben Saunders) snapt helemaal niets van de traditionele vorm van muzieknotatie en is toch in staat om deze show te winnen, en dat is toch geweldig. MUZIEK IS EMOTIE en daar gaat het om!
4. Wat is de grootste denkfout?
Kinderen/jeugdigen zijn mensen van deze tijd en spiegelen zich aan de wereld om zich heen. Zij groeien op in een wereld die doorspekt is met muziek. De muziek die zij dagelijks horen zit helemaal in hun systeem en daarom zetten ze deze muziek op hun mp3 spelers, mobiele telefoons en andere communicatiemiddelen. Dit geld ook voor de manier van presentatie in de vorm van dans, aankleding en staging. Kinderen/jeugdigen worden echt ongelukkig wanneer ze liederen moeten gaan zingen waarmee ze niets hebben. Bovendien willen ze op een natuurlijke manier hun repertoire aan het publiek presenteren.
In Heerde was de traditionele Koninginnedagaubade in het verleden één van de hoogtepunten voor mijn kinderkoor, maar helaas pindakaas. Ondanks het feit dat we tijdens deze aubade onze eigen liedjes mochten zingen haakten er ieder jaar steeds meer kinderen af omdat ze zich niet meer konden associëren met liedjes als De blanke top der duinen of De draaiersjongen. De aubade... daar doen we voorlopig niet meer aan mee! (Vooral de jongste kinderen snappen al helemaal niets van het Wilhelmus.)
Wanneer volwassen mensen als docenten, dirigenten of samenstellers van liedboeken gaan bedenken wat kinderen/jeugdigen leuk moeten vinden gaat het vaak fout. De muzikale leiders van kind/jeugdkoren moeten zich steeds blijven inleven en luisteren naar de wensen van de kinderen/jeugdigen. Toen K3 haar eerste single op de Nederlandse markt bracht waren vrijwel alle kinderen op de basisscholen fan van K3, maar nu kun je met hun liedjes niet meer aankomen in de bovenbouw. K3 is voor meisjes (dit is over het algemeen ook het oordeel van de kleuterjongens), en wanneer ik nog zo ontzettend m'n best ga doen om het ze door de strot te douwen, zal het me gewoon niet lukken.
Een denkfout kan ook zijn dat alles hip moet zijn en dat het wiel steeds opnieuw uitgevonden moet worden. In de afgelopen decennia zijn er vele tijdloze songs geschreven die de jeugd van nu nog steeds aanspreekt. Zo kun je zo met ze aan het werk met bijvoorbeeld liedmateriaal uit de musicals, The Lion King, Anny, Grease, Fame, Sister Act ,The Sound Of Music , bekende Disney- liedjes en een grote schat aan materiaal, uit het archief van Kinderen voor Kinderen.
Veel koren in Nederland presenteren zich al decennia lang in een keurige opstelling in rijtjes aan hun publiek. Oberstrikje, sjaaltje goed, in een kringetje rond de piano, met een zwarte of blauwe muziekmap onder de arm en vooral goed letten op de dirigent want die gaan we toezingen! Een dergelijke presentatievorm spreekt kinder- en jeugdkoren totaal niet aan. Zij willen zich op dezelfde manier presenteren als hun muzikale helden en daarom zingen mijn zangers en zangeressen ten eerste alle songs uit hun hoofd.
Ten tweede zorgen we bij ieder lied voor een bijpassende opstelling en choreografie en werken we als derde nog aan de uitstraling van het koor. Door te werken aan lichaamstaal, mimiek en tekstbeleving zijn we in staat om onze muzikale emotie op het publiek over te brengen. In Heerde zijn de kinderkoren opgesplitst in twee koren: Een koor voor kinderen in de leeftijd van 4 tot 7 en een koor voor kinderen van 7 tot 11 á twaalf jaar oud. (De kinderen van 12 jaar hebben ook de keuze om stage te gaan lopen bij het jeugdkoor). Beide koren hebben hun eigen repetitietijd, maar enkele weken voor een concert wordt er gezamenlijk gerepeteerd.
De jongste kinderen beschikken nog niet over een volledige woordenschat en kunnen nog niet lezen, maar muzikaal gezien kunnen ze heel veel aan. Met deze kinderen ga ik rock and rollen en zing ik liedjes die bijv. in de liedbundel Eigenwijs geprogrammeerd zijn voor midden of bovenbouw. Omdat deze jongste groep problemen heeft om teksten te onthouden (dit probleem herken ik ook bij mijn 65+ koren), zingen zij vooral bij de wat tekstueel lastige liedjes alleen de refreinen mee. Bij gezamenlijke optredens smelten deze koren samen en vormen ze samen een geheel!
5. Willen kinderen überhaupt wel zingen?
Ieder mens is geboren met de intentie om uiteindelijk te gaan zingen. Zingen is één van de belangrijkste levensbehoeften omdat het een uitlaatklep is om onze emoties naar buiten te brengen. We hebben van moeder natuur toch niet voor niets een dergelijk mooi muziekinstrument cadeau gekregen? Het leren zingen hoort bij de opvoeding van een kind! Wanneer kinderen de juiste begeleiding krijgen in het verkennen van hun stem, gaan ze uiteindelijk de pannen van het dak af zingen. De kinderen/jeugdigen die ik iedere week ontmoet tijdens de reguliere repetities zijn enorm gemotiveerd want anders waren ze geen lid van een koor geworden. Zo af en toe heb ik hier te maken met kinderen die brommen, maar binnen enkele maanden of (in hardnekkige gevallen) soms na enkele jaren komt het meestal wel goed!
Bij mijn koren en op de scholen waar ik werkzaam ben als vakdocent is het mijn ervaring dat de meeste kinderen heel graag willen zingen. Dat er ook kinderen zijn die helemaal niets met zang hebben is mij echter niet ontgaan. Ik zou heel graag deze kinderen over de streep willen trekken, maar dan moet er heel veel gebeuren (vooral op onderwijstechnisch gebied). BALK is dit met mij eens maar vindt volgens mij ook helemaal terecht dat zij hier niet het forum voor moet zijn.
6. Wordt er nog voldoende gezongen op de scholen?
Op de scholen waar ik werkzaam ben als vakdocent muziek wordt heel veel gezongen. Maar ondanks het feit dat muzieklessen een enorme stimulans kunnen betekenen voor de intelligentie en sociale vaardigheden van kinderen, gaan veel scholen voor de cognitieve vakken, en blijft muziek op deze scholen zo een ondergeschoven kindje. Tja... dit is een gemiste kans! Zeker wanneer je naar de vele wetenschappelijke studies over dit onderwerp kijkt.
7. Op televisie zien we veel programma's met zang. Vind je dat een goede onwikkeling?
De aandacht van de TV is precies wat de zangwereld nodig had en ja dat is helemaal goed! Door programma`s als Korenslag, Levenslied, Glee en The Sing Off is het negatieve imago van koormuziek (oud, stoffig, oubollig, kerkelijk, truttig en noem maar op) doorbroken en zorgen deze programma`s voor een enorme boost aan de zangwereld.
In het verleden hadden mijn koorleden er moeite mee om teksten uit het hoofd te leren en te werken aan expressie, verschillende kooropstellingen, pasjes en andere gekkigheid om tot een perfecte performance te komen. Tegenwoordig gaan ze er al vanuit dat ze de teksten moeten gaan aanleren en komen ze zelf met ideeën hoe je de nummers moet gaan aankleden. Ze willen niet meer terug naar hoe het vroeger ging. Wel zien ze zelf ook dat deze programma`s niet stroken met de werkelijkheid. (bij Glee en het Levenslied wordt alles playback gezongen en bij The Sing Off en Korenslag gaat het niet om een eerlijke competitie maar om een tv-show). Mijn koorleden prikken er gelijk doorheen en zijn verder oh zo blij met deze multimedia-aandacht. Wanneer je tegenwoordig vertelt dat je in een koor zingt of dat je koordirigent bent krijg je al snel de vragen. Is het een kerkelijk koor of doen jullie zoiets als Glee, Korenslag of The Sing Off? De tv-programma's hebben mijn werk een stuk gemakkelijker gemaakt. Dank je wel!
8. BALK geeft koren subsidie als zij een kinder/jeugdkoor betrekken bij een optreden/concert. Is dat een goed begin?
Ja, zeker is dit een idee, want het kost de verenigingen die met jeugdkoren werken, zakken vol geld om überhaupt ergens voor het voetlicht te treden.
Bij de koren waar ik werkzaam ben gaat men er vanuit dat de opleidingen van jeugdkoren een investering voor de toekomst is. De contributie wordt bewust laag gehouden, waardoor het lidmaatschap vrijwel voor iedereen betaalbaar is. Omdat het voor deze verenigingen al een opgave is om jeugdkoren in stand te houden ben ik blij dat BALK de helpende hand wil gaan bieden. Dit kan BALK o.a. gaan doen door de inschrijvingskosten voor deelname aan festivals en workshops voor kinder- en jeugdkoren gratis of voor een symbolisch bedrag mogelijk te maken.
9. Wat zou BALK nog meer kunnen doen?
Oh, beste mensen er is zoveel te doen! Zoals het organiseren van een songfestival in navolging van bv Kids4Trees of om een 'Koor Van Het Jaar' competitie voor kinder- en jeugdkoren in het leven te roepen. Wat het allerbelangrijkste is, is dat er weer eens structureel gewerkt gaat worden aan het repertoire voor deze doelgroepen. We mogen alle muziek via tv en radiozenders met elkaar delen, maar de bladmuziek blijft geheim en is alleen toegankelijk voor mensen die deze geheimen weten te ontrafelen en ja, dat is waarschijnlijk een commercieel verhaal. Zo willen kinderen bijvoorbeeld graag liedjes van Nick en Simon of Marco Borsato zingen, maar wanneer je deze liedjes in de originele toonsoort gaat zingen wordt het helemaal niets (brom, brom, brom!).
Er zijn tegenwoordig echter programma`s te downloaden om deze liedjes te pitchen in een toonsoort die voor kinderkoren toegankelijk zijn, maar daar moeten we nog even aan wennen. BALK zou initiatiefnemer kunnen zijn in het samenstellen van een database met een uitgebreid repertoire voor kinderkoren en jeugdkoren.
10. Wat zouden alle koren kunnen doen wanneer zij denken aan kinderen en jeugd?
Alle koren kunnen in ieder geval eens denken aan een verrassende bijdrage van een kinderkoor of jeugdkoor in de programmering van één van hun komende concerten.
Wanneer een koor daadwerkelijk het besluit heeft genomen om met een jeugdopleiding te beginnen is het heel erg handig dat zij daarbij ook een missie en visie gaat formuleren (ga niet zomaar een kinderkoor beginnen omdat het zo leuk is!). Ga op zoek naar een dirigent die van alle markten thuis is, diverse muziekstijlen aan kan, goed kan communiceren met kinderen, de kinderen muzikaal weet te ondersteunen (piano of gitaar) en die vooral weet wat er bij de kinderen op muzikaal gebied leeft en hier op weet te anticiperen. Daarnaast is het handig om naast de dirigent ook een regisseur of choreograaf aan te stellen die de puntjes op de i weet te zetten qua presentatie. Om leden te werven moet je tegenwoordig met een flitsende campagne komen. Zorg daarom voor gelikte posters, open repetities en vooral voor veel aandacht in de plaatselijke media.
Hopelijk ben ik niet teveel als een wijsneus over gekomen, want dit artikel is gewoon mijn perceptie op mijn kijk op de muziekwereld voor kinder- en jeugdkoren. Ik ben in ieder geval heel blij geworden van het feit dat BALK het initiatief heeft genomen om jeugdige koren weer op de kaart te zetten.
Wie de jeugd heeft, heeft echt de toekomst!
